Medya ve Tüketim Toplumu açısından bir şehrin değerlendirilmesi; Şanlıurfa Örneği

Hiç Urfalı gördünüz mü?

Üstteki soruyu, yoksa “Urfalı” diyerek değil de, “Şanlıurfalı” şeklinde mi, sormak gerekir?

Hadi baştan, soralım:  Siz hiç “Şanlıurfalı” gördünüz mü?

En kötü ihtimalle, İbrahim Tatlıses’i, yakınen yahut ekranlardan görmüş iseniz, o da “gördüm” sayılabilir.

Peki siz, Şanlıurfa’yı gördünüz mü?

Büyük ihtimalle, görmediniz. Görseniz de, görmeseniz de, “Şanlıurfa” denildiğinde, ne gibi çağrışımlar geliyor zihnimize, hayalimize ?

Hadi sıralayalım: Urfa demek; İbrahim Tatlıses demek.  Urfa demek; kebap demek. Urfa demek; isot demek, sıra geceleri demek, Nemrut demek, Hazreti İbrahim demek, Balıklıgöl demek. Urfalı demek; esmer demek. Eğlenmeyi seven, çoğunlukla çiftçilik yapan demek. Urfalı demek, Koca bir Mezopotamya Ovası’nın kuzeyinde, “Yüzüklerin Efendisi’ndeki” Gondor Şehri, Mardin ise, Urfa’da At Beyleri Rohanlıların yurdudur, denebilir.

Şanlıurfa, aslında tüm bu betimlemeleri, yakıştırmaları, sıfatları, refleks haline gelmiş benzetmeleri,  Eşleştirmeleri kendisini iyi anlattığı daha doğrusu doğru anlatabildiği için değil, medyanın kendisine biçtiği ve layık gördüğü “imaj dünyasından” almaktadır.

Daha sade bir dille söylemek gerekirse; Şanlıurfa, kendisini anlatabilen, kendisini tanıtabilen bir kent değil. Şanlıurfa, daha çok “şöhretli” evlatları üzerinden ve yemekten içmekten, sıra gecelerinden ve dini terminolojideki “Balıklıgöl” ve Nemrut’un Hazreti İbrahim’i yakmağa çalıştığı şehir olarak tanınıyor..

Urfa, kalabalık aşiret düğünleriyle biliniyor. Oysa, gerçek hiç de öyle değil. Bu bir medya dayatmasıdır..

Urfa, silahlı kabadayılığın merkezi gibi algılatılıyor. Oysa Urfa’da, Drej Ali (Ali Yasak) kadar, Kazancı Bedih’ler de var.

Urfa, kebaptan ibaret sanılıyor oysa ki, Urfa’nın tatlıları, çorbaları, pilavları, şerbetleri de var.

Urfa, kız kaçırmalarla, ağırlığınca altın takılan düğünleriyle biliniyor. Hani derler ya, “Urfalıyla evlen, aynı gün, 40 bin akraban daha olsun” diye… Oysa Urfalı olup, tekil yaşayanlar da var, fakir yaşayanlar da var. Kız kaçırmalara bakılınca, veya ayda yılda bir veya belki iki cinayete bakıp, Urfa’nın her gün, cinayetlere sahne, cinayetlere gebe olduğu izlenimi veren medya, aslında zihinlerimize gerçek bir “Şanlıurfa” algısı değil, gerçekte hiç de öyle olmayan bir “Şanlıurfa”  imajını yüklüyor.

Arkeolojik ve antropolojik açıdan, dünyanın en eski kült yapı topluluğu olarak tescillenen Göbeklitepe, Şanlıurfa merkezine sadece 22 kilometre uzaktadır. Ankara’da; Esenboğa ve Kızılay arası mesafeden % 25 daha yakın. İstanbul’da, Silivri – Bakırköy arası kadar…

Türkiye’de kaç kişi, dünyanın en eski kült – yapı topluluğunun, Şanlıurfa’da olduğunu biliyor ama?

Akademik sahada da, medyanın, Şanlıurfa’daki tüm tüketim alanlarına dair haberleri vardır da, kültüre dair, ne kadar turist, ne kadar malzeme, veri, görsel ve ören yeri olduğu, değil haber, iki satır içerik olarak dahi, yayınlanamaz.

Urfa’nın nitrit asit tüketimi dahi, haberleştirilir, hatta akademik çalışma yapılır. Yetmez, tavuk üretimi, susam üretimi ve tüketimi

Nitrik asit tüketimi ve şehrin aylık  temiz içme suyu tüketimi de, hesaplanıyor, kaynaklar ve tüketim açısından bir örüntü kuruluyor.

Ancak, yeni nüfusun, yerleşim, barınma koşulları, yeni neslin ev ihtiyaçları, eğitim ihtiyaç ve imkanları, sosyal mekanları ve şehrin mekânsal – fiziksel dönüşümü kadar, fikri, ruhi inanca dair değişimleri ise, konuşulmuyor…

Medya için “Şanlıurfa” demek devasa üretim merkezi olan “Harran Ovası” demek değil. Medya için Şanlıurfa demek, tüketim demek. Duygusal, eğitim  ve biyolojik anlanmda, Şanlıurfaa demek üretimi bir yana, tüketim demek.

Türkücülerini, sıra gecelerini, Göbeklitepe’yi, toprak altı zenginlikleriyle, tüm dinlerin ve tüm halkların kaynaştığı bir Şanlıurfa, medyada sadece “imaj  kültürü” olarak “Kebaptan, Kabadayı veya özentisi gençlerden” ibaret görülüyorsa, bunda bir kusur illa ki vardır ancak bu kusur medyadan veya sair kurum kuruluşlardan değil de, Urfalılardan başlamalı.

Dünün çok çocuklu, çok eşli aile yapılarından gelen Şanlıurfalıların bugün geldikleri nokta ise, yüksek öğretim gören,  beyaz yakalılar grubundan olmaktır.

Urfa, şehir planlaması,  hacimsel – geometrik büyümesi yanında; fikri, hissi ve ekonomik büyümeler de yaşıyor.

Bu bağlamda, Urfa’nın sadece dünden gelen bilgileri, tecrübeleri, gelenekleriyle değil, bugüne dair gerçekleriyle de bilinmesi, “endüstriyel kitle kültürü” haline gelen insanlık nazarında, kamuoyu nezdinde, daha verimli, yararlı olacaktır.

Şanlıurfa, 11 bin 600 yıl öncesine uzanan, kanıtlanmış yaşam kültürüyle, üç büyük dinin bir arada yaşadığı, Peygamberlerin Atası kabul edilen Hazreti İbrahim makamı olmasına rağmen, günümüz tüketim toplumunda, kebaba, türküye, isota indirgenmiş olması, sadece duygusal bir tepki olarak “acı durum” olarak geçiştirilemez.

Şanlıurfa, sadece Harranlı çiftçi olarak anılıyorsa, burada, medyanın bükücü burucu gücü sözkonusu değildir. Ayrıca medyanın etkileme, maniple etme, sansasyon oluşturma, gündem tayin etme, gündem saptırma, spekülasyon oluşturma ve suskunluk sarmalı yahut dezenformasyon oluşturma işlevlerine ve niteliklerine karşı da, Şanlıurfa’nın “medya okuryazarlığı” konusunda kendisini eğitmesi gerektiği, çok açık bir gerekliliktir.

Şanlıurfa, kadim “Ur” ismi gibi, “Urha, Urhei, Urhoi, R’huai, R’yhha, Ar’Ruha” isimleri yanında, yüzlerce yıllık “Urfa” ismine, “Şanlı” ekini, kitlesel bir uyanış, kitlesel bir direniş, bağımsızlık ve kendi topraklarında özgürce yaşam isteği uğrunda, can feda ederek elde etmiş olmasına karşın, bugün kendi ilçelerinden ve köylerinden aldığı iç göçüyle, kafası karışık, sorunlarının henüz çok az Urfalı tarafından fark edilmiş olduğu, bürokratların ve siyasetçilerin kısır tartışmaları ve çekişmeleri arasında ezilmektedir.

Kazancı Bedih olarak tanınmış olan, Bedih Yoluk, bir gazelhan olarak, sıra geceleri geleneğinde, geleneğin devam ettiricisi olarak, saygı gören bir Urfa Büyüğü idi.

Tarihin ve tüketim toplumun cilvesine bakın ki; yoksulluk ve siyasi sebepler sonrasında, şehrin % 75 oranında kaçak elektrik kullandığı belirtilen resmi istatistiklerde, Kazancı Bedih, ısınmak için, “elektrik” değil de, kömür sobası yakmaktadır. Bir gece, sobadan sızan gaz sebebiyle, Kazancı Bedih – Bedik Yoluk ve eşi Fatma Yoluk öldü.

Kaçak elektrikle ısınan bir kentte, “kaçak elektriğe” tenezzül etmeyen Kazancı Bedih, hangi toplumun, hangi tüketim alışkanlığının, hangi toplumsak bakış açısının ürünü bir insan evladıdır?

Hem Türkiye genelinde, hem Şanlıurfa özelinde, Kazancı Bedih gibi ehli namus ve ehli sebatkar, meslek ve sanat erbapları, ne kadar takdir ve saygı görmüş, ne kadar ciddiye alınmış, ne kadar istifade edilmiştir. 

Frankfurt Okulu’nun dahi, Frankfurt’tan kaçıp, bir heves ve umutla, teselli ve kurtuluş ışığı aradıkları, Amerikalarda, kapitalizmin baş ülkesinde, başkentlerinde umutsuz can verdiği düşünce atlasına bakılınca, Şanlıurfa için halen bir ümit var, denebilir mi?

Bir Şanlıurfalı olarak, topraktan beslenmiş ve asırlardır, topraktan, Fırat’tan, Harran’dan ekmeğini geçimini sağlamış nesillerin son temsilcisi olarak, artık topraktan değil, üst bilgiden, metinler arası okumalardan, gazetecilikten geçim parasını ve hayatını kazanmış isteyen biri olarak, Urfa’nın “şanına da” ve tarihine, Göbeklitepe’nin getirdiği, “Dünyanın En Eski Kült Yerleşim Yeri” olmak sayesine de, bir umut meşalesi yakabileceğime inanıyorum…

Şanlıurfa’nın Çocukları, artık kebapla, isotla, salt türkülerle değil, “bilginin – kültüre ve bilginin endüstriye dönüştürülmesi gereken bu çağda” kültüre ve insana dair olan inancımızı da korumalıyız..

Koruyamadığımızda, Kazancı Bedih’lerin “ölüm biçimleri ve sebepleriyle” ortaya çıkan mesaj, bizim de hazin sonumuz olacaktır.

“Tüketim Toplumu’nun Medya Etkisinde, Şanlıurfa’ya bakış” adlı deneme yazısıdır.

SİYASETTEN ve TOPRAK KÜLTÜRÜNDEN BAKIŞ AÇISIYLA, ŞANLIURFA YEREL BASININA BAKIŞ ÖRNEĞİ

Bir şehir düşünün ki;  13 ilçesi var ve 814 bin kilometrekarelik ülkenin, toprak olarak 7. Büyük, nüfus sayısıyla 9. Büyük, ancak yetiştirdiği insanlarla ise, son 30 yıla, 40 yıla, 70 yıla; popüler kültür açısından ağırlığını göstermiş olsun.

Göstermiş olmasına rağmen, şehir yine de, yeri gelsin, medyada “kız kaçırma” haberleriyle, bazen “sahte isot” haberleriyle, bazen pamuk toplamaya traktör römorkunda giden onlarca insanın mahzun, mağdur halleriyle, bazen meşhur türkücüleri, müzik yorumcularıyla, bazen kaçak elektiriğiyle, bazen terörle, bazen kaçakçılıkla, bazen aşiret düğünlerindeki onbinlerin katılımı yahut geline, gelinin ağırlığınca takılan altınlarla haber olsun da, bir kere dahi olsun, o şehrin kaç kitap ürettiğiyle, kaç müzik adamı, kaç deha, kaç tıp hocası, kaç partiler üstü insan yetiştirdiğiyle haber olamasın..

Düşünün ki, kendi sınırları içerisinde ürettiği suyun yarıdan fazlasını, kendisi değil de komşu illerine gönderiyor olsun.

Düşünün ki, 50 yıldır, hoyratların, uzun havaların, ağıtların en güzel okuyucuları, yorumcuları, hep bu şehirden çıksın ama, ne akademik bir çalışma görülsün ortada ne de medya, bu şehrin, kendi içinde ve ülke içinde ürettiği değere, dünyaya kattığı kıymetin farkına varsın..

Hiçbir televizyon kamerası, eşik bekçilerinin – leş bekçiliğine, baldır bacak yayıncılığına dönüşmeyi, reyting tapınacılığı içerisinde, özeleştiri yapmasın ve sadece Şanlıurfa da değil, binlerce yıllık süreçte, yüzlerce farklı devlete, onlarca uygarlığa beşiklik etmiş, insanlık beşik coğrafyalarından birisi olan Anadolu’ya bu kadar ilgisiz kalsın.

Karadeniz hakkında, Türkiye dışında yazılan kitap sayısı, Türkiye içinde yazılandan fazla.

Urfa hakkında, sosyo kültürel ve sosyo ekonomik, şehrin panoramik ve demografik verilerin irdelendiği yayınları, Fransızların eski sömürgelerine yönelik yayın yapan ikiz kanallarından birisi olan Fransız Tv5 gelip çekim yaparken, röportajlar yaparken, Türkiye medyası, sadece düğüne, isota, sıra gecesine odaklı şablonik ve klişe söylemi dışında, ne habercilik alanında, ne medya – mecra yayıncılığında, bir yenilik, bir ilk gerçekleştirmiş değil.

İletişim Fakültesi eğitimi boyunca, Şanlıurfa’ya dair, o kadar çok sunumlar, o kadar çok araştırma, veri değerlendirme çalışmaları hazırladık ki, Şanlıurfa’nın, Türkiye’nin ihmal edilen tüm diğer illeri gibi, ne kadar bahtsız olduğu ve Mcluhan’ın Küresel Köy kavramının gerçekleşmeye başladığı günümüzde bile, yerel denilen, gerçek denilmesi gereken “üretim merkezleri” olan Şanlıurfa ve benzeri şehirlerin mutlaka ki, sinemada, tiyatroda, kitaplarda, dergilerde, yeni medyada, daha çok ve veriye dayalı, belgeli, bilgili, yetkili ellerden ve beyinlerden yeniden analitik olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Şanlıurfa, dışarıdan gelen kültür ve inanç turizmleri yapılan, kültür ve inanç turistlerini ağırlayan bir şehirdir. Ancak, bunlarla yetinmiş de değillerdir. Doğa turizmi, belgeselciler, akademik araştırmacılar, özellikle arkeologlar, sanat tarihçileri, barajların getirdiği iç turist potansiyeli de, şehrin ekonomik girdisine olumlu katkı sağladığı gibi, kültürel zenginliğinin de, yeniden arınması ve küllerinden tozlarından arınmasına sebep olmaktadır.

Şehrin, yoğun mülteci göçüne sahne olduğu son 5 yılın sonucunda, kentin kadim sakinleri olan Kürtmen, Türkmen, Arap unsurlar dışında, az da olsa, Acem, Afgan, Süryani, Ermeni ve son 5 yılın misafiri olan, Suriyeli Mültecilerle birlikte, şehirdeki Arapça, Kürtçe kullanımı da yoğunlaşmıştır.

Ekonomisi tarıma dayalı bir şehir olan ve bir hayli de zengin barındıran Şanlıurfa, şehrin geleneksel kültürel öğeleri yanısıra üniversite eğitimli yahut usta – çırak eğitimli oyuncuları, ressamları, heykeltıraşlarıyla da, göz dolduran entelektüel birikime sahiptir.

Şanlıurfa, tarihi mekanları; camileri, külliyeleri, gerek paleotik çağa ait, 11 bin küsur yıl öncesine ait kült yapılar, gerekse Selçuklu – Artuklu ve Osmanlı dönemlerine ait köprüleri, hanları, kervansarayları, misafirhaneleri, aşevleri, medreseleriyle meşhurdur.

Dinler arası diyalog ve hoşgörü temelli konferanslar ve üç semavi dinin temsilcilerinin buluştuğu kent, şehir genelinde ise; toprak kültürü insanlarının bakış açısı vardır.

Toprak kültürü insanlarının, emin olma zorunluğu duymaları söz konusudur. Bu kültüre ait, tüm kıskançlıklar, sahip olduklarıyla sınırlı övünmeler, eril ve dişil karakterlerin, kendi alanlarında baskın olmaları gibi, tüm kültürel kod özellikleri, görülmektedir.

Şanlıurfa’nın,  yerel basını ve daha doğrusu yerel – gerçek medyası, çok sesli, her görüşten sesin kendisine hayat imkanı bulabildiği zengin bir çeşitliliğe sahiptir.

Gerek basılı ve elektronik mecralardaki, Urfanatik gibi, Urfastar, Urfalıyam vb. gazeteler yanısıra, politik, kültürel, tüm ilçelere yönelik yayın yapan il gazeteleri ve ilçelere yönelik haber yapan ilçe gazeteleri de mevcuttur.

Şehir, siyasal çekişmelerden dolayı, gerilimli günler yaşadığından dolayı, basında, gelir kaynaklarının daralması, saflaşması sebebiyle, kapanışlar olacağını öngördüğümüz Şanlıurfa Yerel Basını’nın, bir dönüşüm yaşaması ve elektronik dünyaya taşınması ve internet medyası olarak yerlerini alması gerekecek gözüküyor.

Türkiye’de medyanın, hakkı olanı vermediği Şanlıurfa, kendi yetiştirdiği çocuklarıyla, kendisini, hak ettiği “daha saygın” ve “daha gerçekçi” yere taşıyacaktır inancındayım.

Daha güzel bir Şanlıurfa, öncelikle daha güzel bir Türkiye ve daha güzel bir dünya oluşmasıyla mümkün olacaktır.