URFA'DA YAŞAYAN ERMENİLERE  NE OLDU  ?

Ermenilerin Urfa’dan silinmeleri ve dünyanın dört bir yanına dağılmaları 1895-1896 tarihlerinde Hamidiye Alaylarının saldırıları zamanında başlamaktadır.

Ekim 1895’te, Ermenilere yönelik katliamlar esnasında, düzenli Osmanlı ordu birlikleri ve başıbozuklar tarafından şehir talan edilmiş ve Ermenilere ait dükkânlar tahrip edilmiştir. Ermeni mahallesini (daha yüksekte bulunup, Müslümanların mahallesinden ayrıydı) 50 gün kuşatıp ele geçiremedikten sonra kuşatma kaldırılır ve ordu daha sonra hileyle mahalleye girip 10 bin kişi katleder.

Ermeni Soykırım esnasında Urfa Ermenileri kendilerini savunmuşlardır.

Oradaki varlıkları alman topları yardımı ile Ekim 1915’de sona erdi, Musula, Diyarbekir’e doğru sürüldüler. Yarı yolda, başrahip Ardavazt, Şeytan deresinde şehit edilir.

Osmanlı’nın, Birinci Dünya Savaşı sonundaki yenilgisi neticesinde hayatta kalmış olan Ermeniler evlerine geri dönmüşlerse de, Kemalistlerin saldırıları yüzünden şehri terk etmeye (1923’ye kadar) mecbur olmuşlar, Suriye, Fransa ve kısmen de Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır.

Sonuç olarak, Türkiye’de Ermeni eserlerine karşı yok etme politikası hakkında ve Dün ve Bugün muhasebesini yapmak gerekirse öncelikle söylemek gerekir ki dün Ermenistan’da yani Batı Ermenistan’da ve tüm Osmanlı içerisindeki (Selçukluler olmak üzere Osmanlı ve Türkler tarafından işgal olunmuş topraklarda) kilise ve manastırların büyük kısmı Ermeni soykırım sırasında yakıldı, yağmalandı ve yok edildi.

Ermeni eserlerine karşı yok etme politikası Türkiye’de cumhuriyet döneminde de sürdü. Çünkü her bir kültürel miras Ermenilerin varlığını çağrıştırıyordu.

Halil-ür Rahman Gölü’nün kuzeyindeki Vali Fuat Bey Caddesi’nde (Büyükyol-Yeniyol) Vilayet Konukevi’nin karşısında bulunan yapı dün Surp Asvazadzin Katedrali iken, bugün Selahattin Eyyubi Camisi yapılmıştır. Cami 18. yüzyıl ve 19. yüzyıllarda restore edilmiş, orijinalliğinden kısmen uzaklaşarak Gotik mimariye yakın bir şekil göstermektedir.

Dün Kilise girişi batı yönünde bulunmakta olan narteks (cemaat yeri), Camiye çevrildikten sonra ise bugün son cemaat yeri olarak kullanılmakta, kilisenin narteksinden yararlanılarak yapılmıştır.

Ayrıca yarım sütunların başlıkları üzerindeki haç taşıyan azizler ve kuş figürleri de yapının camiye çevrilmesinden sonra sıva ile kapatılmıştır.

Dün kilise olan yapı uzun yıllar harap durumda kalmış ve daha sonra elektrik santrali olarak kullanılmıştır.

Dimdik ayakta kalan yapı, Hristyan ibadeti olmakdan çıkmış ve 28 Mayıs 1993’te (1996) onarımı yapılarak zorla islam kimliğile Selahaddin Eyyubi Camii olarak ibadete açılmıştır.

Dün Komplekste Aziz Yuhannes Kilisesi – Aziz Johannes Prodromos Addai Kilisesi (Vaftizci Yahya Kilisesi – Hovannes Mgrdiç – Surp Arakelots) iken bugün Cumhuriyet Ortaokulu var olmakta.

                                              URFA'DA YAŞAYAN SURİYELİ MÜLTECİLER




             Suriye'de yaşanan iç savaştan sonra Suriye vatandaşları Türkiye sınırlarına dayandı.Türkiye           halkı her zaman ki gibi merhametli olduğu için ülkelerine alıp yardımcı oldu.Böyle bir olay şuan Türkiye'de yaşansa emin olun hiç ülke kapılarını açmaz.Mültecilerin çoğu Urfa ve Gaziantep'e yerleşti.


     Ben Urfa'lı olduğum için Suriyelileri gözlemleme imkanım oldu. Bir insan doğduğu yerden ülkeden zorunlu bir şekilde geriye her şeyini bırakıp kaçıyor ve bırakıp kaçmak yetmez aileni de kaybediyorsun.Urfa ve çevresinde yaşayan Suriyeliler cüzi miktarda çalıştırılıyor.Bizim köyde çalışan Suriyeli aileler var yarı fiyatına çalışıyorlar ve onların yaptığı işler zor işlerdir.Urfalı insanlar Suriyeliler ucuz bir şekilde çalıştığı için onlarda işsiz kaldı.Bunun çözülmesi için Suriyeliler sınırdan geldikleri gibi belli bir bölgede kamplaşma halinde yaşamaları gerekiyordu.



     Suriyeli kadınları bazı karaktersizler çalıştırıyor zorla parayla fuhuş yaptırıyor.Urfa halkı Suriyeliler sayesinde (patso)yu öğrendi,Suriyeliler patso ile ilgili mekan açtılar patso patatestir ve karıştırılıp sote haline getiriliyor.Geçen ay 2 tane Suriyeli gazeteci boğazı kesilerek Urfa'da öldürüldü.Ama ulusal medya gündeme hiç getirmedi yani Suriyelilerin ölmesi sırdan mı olmuş artık kimse medyada konusunu açmıyor.Şanlıurfa'da ölen iki gazetecinin 'Ayn Vatan' isimli gazeteleri vardı.Bunlar ışid tarafından öldürüldü ve bizim ülkemizde.Aslına bakılırsa Suriyeliler sayesinde farklı bir kültür bir dil,gelenek,görenek öğreniyoruz.


    Neden Suriyeli mülteci yoğunluğu Urfa'da evet sınıra yakın ama ordan başka illere de gönderilebilir eşit bir şekilde şuan Türkiye'nin 9 ilinde Suriyeli yok oralarda gönderilebilir o ilde ki insanlarda yardımcı olsun her şeyi geçtim masum Suriyeli çocukların ne günahı var sokaklarda dilendiriliyor veya zorla tecavüz ediliyor.Urfa'da ki işsizler neden işsiz kalıyor buna bir an önce çözüm bulunmalı.Suriyeli bir kaç vatandaşa sordum nasıl duygular içerisindesiniz ne düşünüyorsunuz burda yaşayarak onlarda bir an önce savaş bitsin ülkemize geri dönmek istiyoruz aç bir şekilde bile yaşamaya razıyız kendi ülkemizde.Kobani'de savaşın bitmesiyle Urfa'da yaşanlar Kobani'ye geri döndü zaten kendileri şunu söylüyor hiç birimiz keyfimizden burda değiliz ama yine de Türkiye halkından Allah razı olsun hiçbir ülke bize kapılarını açmazken Türkiye kapılarını açtı.



     Urfa da tarım işçiliği sayesinde işsiz kalmıyor Urfa halkı çok sıcak kanlı ve ellerinden geldikleri kadar hepimize yardımcı oluyor.Suriyeli masum insanları anlat anlat bitiremem bir an önce bitsin bu savaş hiçbir Suriye vatandaşı köle gibi çalıştırılmasın.

                                                             URFA EL SANATLARI

ABACILIK 

Aba, el mekikli cülha tezgâhında deve yünün den dokunan ve elbise üzerine giyilen bol bir giysi dir. Aba, biçim olarak kürkü andırmaktadır. Erkek ve kadınlar için ayrı modellerde olan bu giysiler günümüzde kullanılmadığından dokunması da terk edilmiştir.

Harran Kapısı, Kaleboynu, Eyyûbiye mahallelerindeki tezgâhlarda icra edilen bu sanatın en eski ustaları Abacı Mustafa, Abacı İbrahim, Halil Yücetepe, Bakır Yücetepe, Said Baba, Bakır Bostancı, Mehmet Boz ve Mehmet Apaydın'dır.

AĞAÇ  OYMACILIĞI 

Evlerdeki ve Şanlıurfa Müzesi'ndeki kapı, pen cere, dolap kanatlarına, sandık ve ayna gibi diğer ahşap eserlere bakıldığında ağaç oymacılığın Şanlıurfa'da çok eski ve parlak bir geçmişe sahip olduğu anlaşılmaktadır.

Marangozluk sanatı Urfa'da "İnce Neccârlar" ve "Kaba Neccârlar" olmak üzere iki ayrı gruptaki us talar tarafından sürdürülmektedir. Kaba neccârlar bugünkü Neccâr Pazarı denilen çarşıda halen sanat larını sürdürmekte, ince Neccârlar ise, Karameydan mevkiinde bugünkü Postanenin ye rinde bulunan Halkevi ile Yusuf Paşa Camii arasın daki dükkânlarda çalışırlardı. Buradaki dükkanlar zamanla kapatılmışlardır. 

Bugün tamamen terkedilmiş olan ağaç oymacı lığı sanatından günümüze kalan ve eski Urfa evle rini süsleyen değerli birer tablo güzelliğindeki süs lemeli kapı ve pencere kanatlarını, Şanlıurfa Müzesi'nin toplama çalışmaları olumlu sonuçlar vermiş, ata yadigârı bu eserlerin en güzel örnekleri müzede toplanmıştır.  

BAKIRCILIK 

Urfa'daki tarihi geçmişi M.Ö. III. VE IV. yy. a kadar eskilere daya nan bakırcılık sanatı 1960'lı yıllara kadar önemini korumuş, Kazancı Pazarı ve Hüseyniye Çarşıları'ndaki dükkânlarda çok  sayıda usta tara fından sürdürülmüştür. 1960'lı yıllarda alüminyum, plastik ve daha sonraları çelikten imal edilmiş fab rikasyon türü mutfak gereçlerinin piyasaya hakim olması ile bu sanat önemini yitirmiştir.

1950'li yıllarda 100 iş yerinde 300 usta ve kalfa ile sürdürülen bakırcılık sanatı günümüzde 10 iş yeri ve 30 civarında usta ile sürdürülmeye çalışıl maktadır. 

Şanlıurfa bakır işleri "dövme çekiç" tekniğiyle ün salmıştır. Urfalı bakırcı ustalarının bu teknikteki maharetlerinin tartışılmaz olduğu söylenmektedir. Son zamanlarda bazı genç ustalar tarafından "Kabartma Çekiç" tekniğine yönelinerek turistik amaçlı, tarihi yerleri ve özel amblemleri konu alan kabartmalı tepsiler, cezveler yapılmaya başlanmış tır.

Eski bakırcı ustala rının büyük bir kısmı Bakırcılık sanatı ile ilgili "Kazancı", "Kalaycı", "Bakır", "Bakırcı", "Örs", "Demirözü" ve "Döğücü" soyadlarını almışlardır.

CÜLHACILIK  (BEZ DOKUMACILIĞI)

Yün ipliği, pamuk ipliği ve floş'un kamçılı tez gâhın tek ayakla çalışan çeşidi olan "cakarlı" ve 2-4 ayakla çalışan çeşidi olan "çekmeli" tezgâhlarda do kunarak "Yamşah" ("Neçek"-"Çefiye") ve "Puşu" gibi baş örtüsü, "Ehram" gibi kadın boy örtüsü ha line getirilmesi sanatına Urfa'da "Cülhacılık" denil mektedir.

Cülha tezgâhlarının kamçılı olmayan, yani me kiği el ile atılan çeşitlerinde "Aba" (kadın ve erkek boy örtüsü) ve "Çaput Çul" (Kilim) dokunmaktadır. 30-40 yıl öncesine kadar Kamberiye Mahallesi'nde 100'e yakın kamçılı tezgâhta icra edilen Yamşah ve Neçek dokumacılığı (Cülhacılık) son zamanlarda önemini yitirmiş, tezgâh sayısı 5-6'ya düşmüştür. 

1650 yıllarında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Urfa'da pamuk ipliğinden kapı gibi sağlam bez dokunduğunu, bunun Musul bezinden daha güzel ve temiz olduğunu söylemektedir. Evliya Çelebi'nin sözünü ettiği bu bez, Urfalılar'ın "Kâhke Bezi" dedikleri bez olmalıdır. 

1883 tarihli Halep Vilâyet Salnâmesi'nde Urfa'da 221 adet kumaş tezgâhının varlığından söz edilmiş olması dokumacılığın bu ilde çok önemli bir sektör olduğunu vurgulamaktadır. 

ÇULCULUK  (SEMERCİLİK-PALANCILIK) 

At ve merkep gibi binek hayvanları üzerine atı lan semerlere Urfa'da "Palan", bu sanatla uğraşan lara da "Çulcu" (Palancı) denilmektedir. Eskiden deve üzerine atılan ve "Havut" denilen deve palan ları da bu sanat koluna girmekte, bu işle uğraşan lara "Havutçu" denilmekteydi. Deve neslinin git tikçe tükenmekte olması, Havutçuluk sanatının gü nümüzde tamamen kaybolmasına neden olmuştur. 

Mevlevihâne'nin doğusunda yer alan ve "Çulcu Pazarı" denilen çarşıdaki 25-30 dükkânda çalışan çulcu esnafı 30-40 yıl önce çarşıyı tamamen terkede rek "Kürkçü Pazarı" na taşınmıştır. Bu sanat günü müzde Çulcu Pazarı'ndaki 3-5 dükkânda yaşatıl maktadır. 

DEBBAĞLIK 

Büyükbaş hayvancılığın yaygın olduğu Şanlıurfa'da, Debbağlık sanatının geçmişi çok eski lere dayanmaktadır. Bu sanat günümüzde fabrika türü derilere yenik düşerek tamamen terkedilmiş bir durumdadır. 

Gön debbağlığı ve deri debbağlığı olmak üzere iki bölüme ayrılan bu zenaatın her bölümü ayrı debbağhânelerde ve ayrı ustalar tarafından icra edi lirdi. 

I- Gön Debbağlığı: Eski Et ve Balık Kurumu'nun batısındaki Aşağı Debbağhâne (Ahırvan) denilen yerde yapı lırdı. Bu debbağhâne, halen muhafaza edilmektedir. 

Öküz, İnek ve Deve gibi büyükbaş hayvanların derilerinin işlenmesine "Gön Debbağlığı", bu sanatı yapanlara da "Göncü" denilmektedir. Buradaki gön kelimesi kösele anlamında olmayıp, kalın deri an lamındadır. Bu deri, postallarda yüz ve astar olarak kullanıldığı gibi sarraçlıkta da kullanılmaktadır. 

II- Deri Debbağlığı: Çakeri Camii'nin doğusunda yer alan ve günü müzde gecekondularla işgal edilmiş olan "Yukarı Debbağhâne" denilen yerde yapılırdı. 

Koyun ve keçi gibi küçük baş hayvanların deri lerinin işlenmesine "Deri Debbağlığı", bunları işle yenlere de "Debbağ" denilmektedir. Gön denilen kalın derilere nazaran daha ince olan bu deriler postal ve ayakkabılarda astarlık deri olarak kulla nılmaktaydı. 

KAZZAZLIK 

İpek ipliğin el ile bükülerek işlenmesine "Kazzazlık" denilmektedir. "Kazzaz Pazarı" denilen kapalı çarşıda (Bedesten) eskiden 30-40 dükkânda sürdürülen bu tarihi sanat günümüzde aynı çarşı daki bir iki usta tarafından yaşatılmaya çalışılmak tadır. 

100-150 yıl kadar önce ipekçilik Urfa'da önemli bir sektör durumundaydı. Bugün Urfa bahçelerinde görülen çok sayıdaki dut ağacının zamanında ipek böcekçiliğinde kullanıldığı, yaşlılar tarafından söylenilmek tedir. 

KEÇECİLİK 

Bu tarihi ata sanatı, Şanlıurfa'da Keçeci Pazarı denilen eski çarşıda ve çevresindeki hanlarda sür­dürülmektedir. 

Eyvana serdim keçe 

Nêçe bir ömrüm geçe 

Acep o gün olur mu 

Yarim elime geçe, 

  

dizeleriyle Şanlıurfa türkülerine konu olan keçe, çocuk oyunlarına da "Ya şun dadır, ya bundadır, keçe külah şunun bunun başın dadır" tekerlemesiyle geçmiştir. 

Fakçı Mustafa, Deveci Abo, Deveci ısa, ısa Karcı adları bilinen ve bugün hayatta olmayan en eski ke çeci ustalarıdır. Horasanlı Hacı, Hayati Usta ve Hacı Osman günümüzün yaşlı ustalarıdır. 

Keçenin Doğuş Öyküsü 

Şanlıurfalı genç keçeci ustalarından Salih Karcı, bu sanatın mucidinin Ebu Said Libabid (Libabid: Arapça Keçenin çoğuludur) adında bir zat oldu ğunu ve keçeyi nasıl icad ettiğini şöyle anlatmakta dır. 

"Ebu Said Libabid bugün bizim yaptığımız gibi keçeciliğin bütün işlemlerini yerine getirmiş, ayakla tepme işleminden sonra açtığı keçenin yünlerinin biribirine kaynaşmadığını ve çabuk dağıldığını görmüş. Tepme süresinin az olduğu kanaaatine va rarak tepmeye devam etmiş. Ancak bir daha açtı ğında yünlerin kaynaşmadığını yeniden gözlemiş tir. Tepme işine 40 gün devam eden Ebu Said, yine başaramayınca üzüntüsünden ağlamaya başlamış. Hem ağlayıp hem tepmeye devam ediyormuş. Keçeyi açtığında göz yaşlarının düştüğü yerlerdeki yünlerin kaynaştığını büyük bir sevinçle farketmiş ve böylece tepme işlemi sırasında yüne su vermek gerektiğini öğrenmiştir." 

KÜRKÇÜLÜK 

Hayvan kürklerinin işlenerek giysi haline geti rilmesi insanlık tarihinin en eski sanatlarından bi ridir. Ana rahminde ölen, ya da en fazla 5 aylık iken ölen kuzuların tüylü derilerinden yapılan düz ya kalı (yakasız), dış kısmı "Şakaf" denilen siyah ku maşla kaplı aba gibi bolca giysiye Urfa'da Kürk denilmektedir. Urfa'ya has olan bu giysi, Anadolu'da Urfa dışında başka bir yerde yapılma maktadır. Bilhassa kış aylarında yaşlı ve orta yaşlı kimseler tarafından giyilir. Dükkânlarında camekân bulunmayan esnafın büyük bir kısmı kürklerine sarılarak soğuktan korunmaktadırlar. 

SARAÇLIK 

"Kösele" denilen kalın deri ve normal ince deri ile hayvan koşum takımları, kemer, silah kılıfı, mermi kılıfı, çanta gibi avcı gereçlerinin yapıldığı sanata Saraçlık, bu işle uğraşanlara da Saraç denil mektedir. 

Atçılık ve At'a verilen önem dolayısıyla Saraçlığın eski Türk sanatları arasında önemli bir yeri vardır. Şanlıurfa'da ünlü Arap atlarının yetiş tirilmiş olması, saraçlık sanatının önemini arttırmış ve bu sanata büyük ilgi duyulmasına sebep olmuş tur.

1650 yıllarında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Urfa'daki saraçlıktan bahsederek saraçhane sini şu cümlelerle anlatmaktadır: " .... Saraçhanesi İbrahim Halil Irmağı kıyısındadır. Onun için Bağdat serdabı gibi soğuk su ile sulanmış anayolun iki tarafı ma‘mur ve güzel, mevsiminde türlü çiçek lerle süslü olup geçenlerin içini açar. Oralarda bü tün bilgi sahiplerinin toplandığı, dinlendiği yerler vardır." 

Evliya Çelebi'nin sözünü ettiği saraçhânenin yeri kesin olarak bilinmemektedir. Bu sanat, günümüzde Hüseyniye Çarşıları yakınındaki "Saraç Pazarı" de nilen çarşıda sürdürülmektedir. Eskiden 15-20 dük kânın yer aldığı bu çarşıda günümüzde 3-4 dükkân bulunmaktadır. Bilhassa At'ın toplum hayatındaki yerini kaybetmiş olması Saraçlık sanatının gerile mesine neden olmuştur.

TARAKÇILIK 

Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatlarından olan ta rakçılık, günümüzden 50-60 yıl öncesine kadar Eski Arasa Hamamı ile Hoca Abdülvahit Camii arasında kalan çarşıdaki 20 kadar dükkânda icra edilirdi. Fabrika türü plastik tarakların imal edilmesiyle önemini yitiren bu sanatın son ustası  Şıh Müslüm Özbal'dır. 

Tarakçı Bakır, Tarakçı Mehmet ve Tarakçı ımam, bu sanatın 30-40 yıl öncesinin tanınmış ustalarından idi. 

Şanlıurfa'da tarak; deve'nin bacak kemiğinden, annep, armut ve iyi cins ceviz ağacından yapıl maktadır.

                                İNANÇ TURİZMİ AÇISINDAN ŞANLIURFA
   

İlkel dinlerin dünyadaki en eski merkezi Urfa, çok tanrılı (politeist) dinler ile tek tanrılı (monoteist) dinlerin önemli merkezlerinden biridir.

Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya'daki Asur ve Babillerin politeist inancına dayanan Paganizm'in (putperestlik) önemli merkez şehirleri Harran ve Soğmatar Urfa sınırları içersindedir.

Musevi, Hıristiyan ve İslam dinleri peygamberlerinin atası olan Hz.İbrahim Urfa'da doğmuş, Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele ettiği için burada ateşe atılmıştır. Lut Peygamber, amcası Hz. İbrahim'in Urfa'da ateşe atılmasını görmüş ve daha sonra buradan Sodom'a doğru yola çıkmıştır. İbrahim Peygamber'in torunu ve israiloğullarının atası Yakub Peygamber, Harran'da dayısı kızları Lea ve Rahel ile evlenmiş; Eyyub Peygamber, Urfa'daki bir mağarada hastalık çekmiş ve Urfa'da vefat etmiştir. Elyesa' Peygamber, Eyyub Peygamber'in yaşadığı Eyyub Nebi Köyü'ne kadar gelmiş, ancak kendisini göremeden orada vefat etmiştir. Şuayb Peygamber, Harran'a 37 km. mesafedeki Şuayb Şehri'nde yaşamış; Musa Peygamber, Şuayb Şehri yakınındaki Soğmatar'da Şuayb Peygamberle buluşmuş ve sihirli asasını burada Şuayb Peygamber'den almıştır. Bu özelliklerinden dolayı Urfa'nın diğer bir adı da "Peygamberler Şehri ve inançlar Diyarı"dır.

İsa Peygamber, Urfa'yı kutsadığına dair bir mektubunu ve yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevi portresini havarilerinden Addai ile Urfa Kralı Abgar Ukkama'ya göndermiş, Hristiyanlık, devlet dini olarak dünyada ilk defa bu kral tarafından Urfa'da kabul görmüştür.

Üç semavi din tarafından dünyada kutsal olarak tanınan, Mekke, Medine, Kudüs, Vatikan, Antakya, Efes, izni k, İstanbul, Demre, Kapadokya, Tarsus ve Şanlıurfa'dan oluşan 12 merkez içerisinde, Şanlıurfa'nın çok önemli bir yeri vardır.

Şanlıurfa'nın yukarıda zikredilen inanç değerlerinin zenginliği dikkate alındığında, sekizi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan bu merkezler arasında bu merkezler arasında birinci sırada kolayca anlaşılır.

KÜLTÜR TURİZMİ

İnanç Turizmi'nin Dünyada ve Türkiye'deki önemli merkezi Şanlıurfa; Harran, Şuayb Şehri, Soğmatar gibi dünyaca ünlü ören yerleri ile, il sınırları içerisinde yapılan 33 antik yerleşkedeki arkeolojik kazılarıyla, korunarak günümüze ulaşmış tarihi mimari dokusunun zenginliği ile Kültür Turizmi'ni sevenlerin de ilgisini çekmektedir. Tarihi mimari dokusunun zenginliği ile Türkiye'nin önde gelen illeri arasında yer alan Şanlıurfa bu özelliğinden dolayı"Müze Şehir" adıyla da tanınmaktadır. İl merkezinde Kültür Bakanlığı'nca tescil edilmiş olan 200 civarında tarihi ev, 36 cami ve mescit, 5 kilise, 8 medrese, 4 tekke ve zaviye, 20 türbe, 7 köprü, 1 su kemeri, 1 su bendi, 13 Çeşme, 1 sebil, 8 hamam, 1 çimecek, 1 kale, şehir suru kalıntıları ve 2 sur kapısı, 11 han, 8 kapalı çarşı yer almaktadır. Han, hamam ve kapalı çarşı sayısı yönünden Türkiye'nin ilk üç-dört şehri arasında gösterilen Şanlıurfa, bu zengin mimari dokusu ile turistlerin büyük ölçüde ilgisini çekmektedir.

DOĞA TURİZMİ

Şanlıurfa ilinde Doğa Turizminin en güzel örnekleri Birecik ilçesinde yer alan Kelaynak kuşları, Yabani Ceylanları, Bozkırları, Yabani Bir Kertenkele Türü olan Varanları, Doğa Derneği Gibi Birçok Sivil Toplum Kuruluşunun hazıladığı doğa turları, Fırat Nehri ve Birecik Barajı kenarında kurulu olan Halfeti ilçesi, Ceylanpınar ilçesinde Ceylan Üretme Tesisleri doğayla baş başa kalmak isteyen misafirlerimiz için alternatif yerlerdir.

KIŞ TURİZMİ

Tüm bölge içinde kar tutan ender yerlerden olan Karacadağ'da Valilik tarafından kayak pistleri düzenlenmiştir. 600 - 700 m. uzunluğunda pistler için 250 m.'lik bir lift yapılmıştır. Siverek ilçemize 60 km. mesafede olan kayak merkezinde birkafeterya ile bungalow tipi hizmet evi bulunmaktadır. Kasım ayından itibaren dört aylık kayma sezonu olmaktadır. Şanlıurfa il merkezine 150 km.dir.

TERMAL TURİZMİ

İl Özelldaresi tarafından merkeze bağlı Karaali Köyü'nde yaptırılan kapIıca tesisleri oteli üç yıldızlı, 32 odalı, 100 yataklı, ayrıca apart otelde 4'er kişilik 54 oda olup çok sayıda ziyaretçi çekmektedir. Su sıcaklığı 41-49°C arasında değişen kaplıca, 150.000 m3 saat sıcak su kapasitelidir. Kaplıca suyu özellikle romatizmal hastalıklar, deri hastalıkları ve iltihabi hastalıklar ve böbrek taşlarında etkili olmaktadır

SU SPORLARI TURİZMİ

Türkiye'nin en büyük barajıdır. Fırat Nehri üzerinde yer almaktadır. Şanlıurfa'ya 52 km. mesafede bulunan Atatürk Barajı mevcut tesisleri ile Bölge'nin en önemli rekreasyon alanlarındandır. D.S.İ. ağaçlandırıp, mesire alanı olarak düzenlediği Seyir Terası hafta sonlarında yoğunlukla kullanılmaktadır.

Baraj Gölünde yılda bir kere Su Sporları Şenliği düzenlenmektedir. Dünyada sadece Fırat ve Dicle nehirlerinde bulunan Fırat Kaplı bağası (Rafetus - Euphraticus-Yeşil su kaplumbağası) (yaklaşık 250 kg ağırlığında, 1 m boyunda) doğal ortamında görülebilir. Şimdi nesli tehlike altında bulunan bu kaplumbağalar Bozova Doğal Koruma Alanı'nda gelecek nesillere ulaştırılmaya çalışılıyor. Baraj Gölü civarında tatil amaçlı kamp ve spor yapmaya uygun görsel zenginliğe sahip "Bozova Kaymakamlık Tesisi" hizmet vermektedir.